Taal is altijd in beweging, zoals eb en vloed. Er komen nieuwe woorden bij, de betekenis van woorden verandert en bestaande woorden raken in onbruik en vervolgens vergeten.
Foto: Saeed Karimi/Unsplash
We adopteren voortdurend nieuwe woorden uit andere talen en culturen. Hierdoor verandert onze taal, bijvoorbeeld door leenwoorden. Die komen van oorsprong uit een andere taal, maar zijn we als Nederlandse woorden gaan beschouwen. Voorbeelden zijn: ‘game’, ‘scooter’ (Engels), ‘douche’, ‘chocolade’ (Frans) en ‘schnitzel’, ‘ober’ en ‘föhn’ (Duits).
Een modern voorbeeld van organisch evoluerende (jongeren)taal in Duitsland is het gebruik van Turkse, Arabische en Koerdische woorden door Haftbefehl (in het Nederlands ‘arrestatiebevel’), een rapper/performer. Zijn teksten vermengen woordenschat uit deze talen met het Duits en weerspiegelen de invloed van de gemeenschap waarin hij is opgegroeid.
“Taal groeit en evolueert organisch”
Taal groeit en evolueert organisch, omdat we steeds nieuwe woorden nodig hebben om onze maatschappij mee te beschrijven. Vroeger bestonden de woorden ‘complottheorie’ of ‘nepnieuws’ bijvoorbeeld nog niet.
Soms zijn deze verzonnen woorden de samensmelting van twee woorden die al eerder bestonden: portmanteau-woorden. Blog komt bijvoorbeeld voort uit de combinatie van web en log. En vechtscheiding van de woorden ‘vechten’ en ‘scheiding’. De woordvondst porte-manteau komt trouwens van Lewis Carroll, de schrijver van Alice in Wonderland. Hij introduceerde het als een metafoor die verwijst naar het Franse woord porte-manteau dat kapstok betekent.
“Shakespeare verrijkte de Engelse taal met meer dan 1700 woorden”
Dergelijk creatief taalgebruik bestaat al lang. Shakespeare verzon al woordcombinaties die nog nooit eerder waren gemaakt. Hij veranderde zelfstandige naamwoorden in werkwoorden, en werkwoorden in bijvoeglijke naamwoorden. Hij verrijkte de Engelse taal met meer dan 1700 woorden. En de woorden die hij heeft bedacht, zijn nog steeds in het huidige taalgebruik terug te vinden.
Een woord is nooit af, want de betekenis ligt niet voor altijd vast. Een betekenis kan ook evolueren met de tijd, waardoor ons beeld mee verandert. Neem bijvoorbeeld het woord ‘nerd’. Vroeger was dat alleen een denigrerende term die werd gebruikt om mensen te beledigen die sociaal onhandig of buitenstaanders waren. Wie vandaag ‘nerd’ zegt, denkt eerder aan ‘betrouwbare expertise’. Het internet is verantwoordelijk voor veel nieuwe betekenis van woorden. Denk bijvoorbeeld aan ‘muis’ en ‘surfen’.
“Een woord is nooit af. Een betekenis kan evolueren met de tijd.”
Nieuwe woorden komen erbij, maar tegelijkertijd verdwijnen er ook woorden door veranderingen in de maatschappij. Een beroemd historisch voorbeeld zijn woorden uit het Polari, een woeste mengeling van Italiaans, Romani, Jiddisch en het Londense Cockney dialect. Dit was een geheimtaal die homo’s onder elkaar gebruikten om vrijuit te kunnen praten zonder herkend te worden, omdat homoseksualiteit lang strafbaar was. Het Polari fungeerde dan ook als wachtwoord: je sprak een paar woordjes tegen de portier en je mocht naar binnen.
De taal bevat veel eufemismen (zoals cottage voor ‘openbaar toilet’), theaterwoorden en taalspelletjes, zoals omkeringen van letters (riah betekent hair, ‘haar’). Vanaf 1967 werd Polari minder gesproken, (deels) door een veranderend gebrek aan noodzaak. Toen pas werd homoseksualiteit in Engeland legaal.
Als je houdt van bijzondere woorden, moet je gedichten gaan lezen van Lucas Rijneveld. Hij gebruikt veel woorden die nog maar weinig gebruikt worden, zoals de naam van zijn dichtbundel Komijnsplitsers. Volgens het woordenboek betekent het muggenzifter of vitter. Bij het lezen kom je nog meer mooie onbekende termen tegen, zoals grauwvuur of scheluw.
Ik las hierover dat Rijneveld een vorm van ‘taal-archeologie’ gebruikt om te laten zien hoe rijk onze taal is. Het lijkt me een leuk experiment om als schrijver te proberen ‘vergeten woorden’ terug te brengen in het taalgebruik van deze tijd. Maar taal evolueert organisch en laat zich niet zo makkelijk door één persoon beïnvloeden. Shakespeare uitgezonderd natuurlijk.
* Deze column is geschreven door Silvia Bunt, freelance adviseur/onderzoeker en tekstschrijver.
Breng hem over als taalvrijwilliger! Door een ander te helpen met het leren van het Nederlands, werk je mee aan het zelfvertrouwen, de toekomstkansen en positie van taalleerders in de Utrechtse samenleving. Word ook vrijwilliger bij Taal Doet meer! Voor meer info, check onze vacatures.
