Voor mij is taal soms als muziek maken: een manier om uiting te geven aan wat je voelt of denkt. Taal is heel persoonlijk en daarom ook zo mooi in de vorm van poëzie. Je moedertaal is daarbij je beste gereedschap. Want het is veel moeilijker om in een tweede taal je mening of gevoel exact onder woorden te brengen, ook omdat alle talen hun eigen nuances en begrippen kennen.
Moedertaal vormt een onderdeel van je culturele identiteit. Denk aan (spreek)woorden en uitdrukkingen die generaties lang worden doorgegeven. Een mooi voorbeeld zat in de voorstelling Return of the King van Sadettin Kırmızıyüz, waar ik laatst heen was. Hierin leerde ik dat het Turkse woord gurbet, betekent ‘het gevoel een vreemdeling te zijn en te verlangen naar het eigen land.’ Het is een gevoel van heimwee, verdriet en weemoed. De Turkse gemeenschap in Nederland cultiveerde die heimwee en op die manier werd het onderdeel van hun identiteit en van generatie op generatie doorgegeven.
Veel culturen hebben hun geschiedenis bewaard door middel van mondelinge overleveringen in de vorm van verhalen, liederen en gedichten. Deze tradities zijn in de moedertaal en bevatten belangrijke kennis die door de eeuwen heen zijn doorgegeven.
Als mensen emigreren, komen ze in een nieuw land terecht met een andere cultuur en taal. Hun moedertaal, de taal die ze als kind hebben geleerd, kan door deze nieuwe taal als het ware ‘verdrukt’ worden. Naarmate mensen hun moedertaal minder gebruiken, krijgen ze steeds meer moeite om hun moedertaal vloeiend te spreken en kunnen ze last krijgen van bijvoorbeeld woordvindingsproblemen.
Ook Nederlanders die een tijd in het buitenland hebben gewoond, spreken bijvoorbeeld met een zwaar Engels accent en komen soms niet meer op simpele Nederlandse woorden. Hoe jonger je bent als je verhuist naar een ander land, hoe meer verlies van de moedertaal optreedt. Tegelijkertijd is het verrassend dat een bepaalde ontvankelijkheid voor je moedertaal aanwezig blijft.
Mirjam Broersma, taalonderzoeker aan de Radboud Universiteit en haar collega’s deden ooit onderzoek met Chinese kinderen die tussen de negen maanden en vierenhalf jaar oud waren ten tijde van hun adoptie. De vraag was of zij– op gemiddeld zevenjarige leeftijd – beter Chinese klanken van elkaar konden onderscheiden en uitspreken dan Nederlandse kinderen. In eerste instantie bleek dat niet het geval, maar na wat oefenen wél.
De geadopteerde kinderen hadden een paar maanden input gehad in het land van herkomst, wat hen gevoeliger maakt voor Chinese klanken. Nog voor ze ook maar één woord gesproken hebben. Dat gaat ook op voor baby’s en peuters, die alleen nog maar brabbelden voor ze in een andere taalomgeving terecht kwamen.
Merel Keijzer, hoogleraar Engelse Taalkunde en Engels als tweede taal aan de Rijksuniversiteit Groningen geeft aan: “Taalverlies bij emigratie heeft niet alleen praktische implicaties, maar het raakt ook onze identiteit. Het verlies van de moedertaal kan leiden tot gevoelens van vervreemding.” Zo praat iedereen in de Dutch Canadian Society, waar zij onderzoek deed, Engels. De tweede generatie spreekt alleen een paar woorden Nederlands. “Die mensen hebben Nederlandse ouders en wortels. Ze voelen zich verbonden met Nederland, vertelden ze, maar de taal is daar geen onderdeel van. Dat vinden ze erg jammer.”
Door thuistalen van kinderen (de talen die ouders thuis spreken), een duidelijke plek te geven in het basisonderwijs, toon je oprechte waardering voor de identiteit van kinderen. Daardoor voelen zij zich gezien en gewaardeerd en hun ouders ook. Er zijn inmiddels veel praktische tips beschikbaar om hiermee aan de slag te gaan, onder andere via de Taalvriendelijke school en de Voorleesexpress. De Voorleesexpress heeft bijvoorbeeld bekende prentenboeken laten inspreken in diverse streektalen en vreemde talen, zoals Arabisch, Oekraïens, Spaans en Tigrinya.
Creatieve Pabo-studenten van NHL Stenden Hogeschool hebben recent een aantal leuke lessen bedacht rondom deze Prentenboeken in alle talen. Bij deze lessen worden de audiovertalingen van Prentenboeken in alle talen ingezet. Je vindt deze lessen hier. Zo is één van de opdrachten dat leerlingen een verhaal in hun moedertaal gaan schrijven waarbij zij gebruik maken van emotiewoorden. Ik vermoed dat Sadettin Kırmızıyüz op de basisschool een heel mooi verhaal had kunnen schrijven over ‘gurbet’, ook al is hij in Nederland geboren en opgegroeid.
* Deze column is geschreven door Silvia Bunt, freelance adviseur/onderzoeker en tekstschrijver.
Breng hem over als taalvrijwilliger! Door een ander te helpen met het leren van het Nederlands, werk je mee aan het zelfvertrouwen, de toekomstkansen en positie van taalleerders in de Utrechtse samenleving. Word ook vrijwilliger bij Taal Doet meer! Voor meer info, check onze vacatures.
