Wanneer iemand zegt dat ze meer vreemde talen willen leren, denken we meestal aan carrièrekansen of de reizen die die talen mogelijk maken. Maar eigenlijk stelt het studeren van vreemde talen ons in staat om onze geest te verruimen, onze creativiteit te ontwikkelen en te leren communiceren met mensen uit andere culturen op een manier die geen kunstmatige intelligentie mogelijk maakt.
Ik besefte dit toen ik op de beroemde uitspraak van Wittgenstein stuitte: “De grenzen van mijn taal zijn de grenzen van mijn wereld”. Wittgenstein geloofde dat je je onmogelijk een concept voor kunt stellen als onze taal geen geschikt woord heeft om het uit te drukken. Als vertaler vind ik het niet moeilijk om te zien wat hij bedoelde: elke taal is een op zichzelf staand systeem en de lastige poging om betekenissen van de ene taal naar de andere te vertalen is slechts een poging.
“ Eigenlijk stelt het studeren van vreemde talen ons in staat om onze geest te verruimen ”
Mensen die in het buitenland wonen mengen in hun dagelijks leven vaak twee of meer talen samen, zelfs als ze met een landgenoot spreken. Niet omdat ze hun taal zijn vergeten, maar omdat ze, wanneer ze concepten ontdekken die niet bestaan in hun eigen taal, er niet meer zonder kunnen.
Een paar jaar geleden legde Ilja Pfeijffer dit concept goed uit in een artikel. In het Nederlands bestaat een woord dat twee heel verschillende betekenissen heeft: het woord “schuld” betekent zowel een geldbedrag dat je moet betalen en je verantwoordelijkheid voor een fout. In andere talen hebben deze twee betekenissen twee heel verschillende termen, denk maar aan het Engelse debt en guilt. Volgens Pfeijffer heeft daarom een lening (een dus een financiële schuld) automatisch een negatieve betekenis in het Nederlands, omdat het moeilijk is voor te stellen dat een schuld ook een kans kan zijn, en dus iets positiefs.
Omdat ik geloof dat uitwisselingen verrijkend zijn, heb ik een korte lijst gemaakt van woorden die het Nederlands en het Italiaans zouden moeten uitwisselen om elkaar te verrijken met nieuwe betekenissen.
“ Mijn studenten vragen me al jaren om het woord ‘gezelligheid’ in het Italiaans te vertalen ”
Er zijn twee categorieën woorden en uitdrukkingen die ik zou stelen van het Nederlands. De eerste zijn woorden die sommigen onvertaalbaar noemen, omdat ze geen overeenkomstig woord hebben in het Italiaans. Mijn favoriet is “gezelligheid”. Mijn studenten vragen me al jaren om het in het Italiaans te vertalen, ik glimlach altijd en schud mijn hoofd. Het bestaat niet. Maar ik heb ze nooit verteld hoeveel ik van dat woord houd.
Dan zijn er de zinnen die we gewoon niet zeggen, en mijn favoriet is “veel plezier ermee”. Nou, als je in Italië in een winkel bent, legt de caissière normaal gesproken je nieuwe kleding in de tas en geeft het je met een glimlach, soms voegt ze een “Bedankt en tot ziens” toe, maar zegt verder niets. Maar “veel plezier ermee” vind ik leuk omdat het me eraan herinnert dat elk klein pleziermoment moet worden gevierd met de juiste woorden.
“ Gezien de eenvoud van de Nederlandse keuken is het gebrek aan culinaire woordenschat niet verrassend ”
De grootste hiaten die ik heb opgemerkt in het Nederlandse taalgebruik zijn allemaal op het gebied van eten. Gezien de extreme eenvoud van de Nederlandse keuken is het gebrek aan bijbehorende culinaire woordenschat niet verrassend, maar als Italiaan kom ik soms in de problemen. Bijvoorbeeld, het werkwoord “koken” betekent zowel algemeen koken als het voorbereiden van voedsel in kokend water (denk aan het Engelse to cook en to boil, die heel verschillend zijn). Dezelfde verwarring bestaat met “bakken”, dat wordt gebruikt voor twee volledig verschillende soorten kooktechnieken, in een pan of in de oven.
In sommige gevallen ontbreken er in het Nederlands termen omdat de objecten die ze identificeren ook ontbreken. Dit is het geval bij vleessnitten, die in Italië talrijk zijn en van regio tot regio van naam veranderen. Hier bestaan veel van deze sneden niet en daarom, aangezien ik mijn favoriete vleesgerechten niet kan bereiden, zou het weten van de naam eerlijk gezegd nutteloos zijn.
“ Als ik aan het woord “gezelligheid” denk, voel ik dat ik iets kostbaars heb gewonnen, maar als ik over eten praat in het Nederlands, voel ik me beperkt ”
Dus, als ik aan het woord “gezelligheid” denk, voel ik dat ik iets kostbaars heb gewonnen, maar als ik over eten praat in het Nederlands, voel ik me beperkt. Deze voorbeelden laten ons op een heel praktische manier zien dat om echt goed een taal te spreken, het is nodig om niet alleen op afzonderlijke woorden te focussen, maar ook goed te begrijpen bij welke cultuur ze horen, omdat woorden daaruit voortkomen.
Je kunt beter niet teveel vertrouwen op woordenlijsten en online tools, maar veel aandacht besteden aan hoe native speakers praten en in welke context, en proberen hen na te bootsen. Het echte geheim, naar mijn mening, is begrijpen dat talen geen wiskunde zijn en er geen perfecte overeenkomst tussen hen is. En voor mij, aangezien ik een hekel heb aan wiskunde, is dit altijd geruststellend geweest.
* Deze blog is geschreven door Elena Basilio. Zij is Italiaanse en is vertaalster en taaltrainer. Ze schrijft over taal en cultuurverschillen.
Breng hem over als taalvrijwilliger! Door een ander te helpen met het keren van het Nederlands, werk je mee aan het zelfvertrouwen, de toekomstkansen en positie van taalleerders in de Utrechtse samenleving. Word ook vrijwilliger bij Taal Doet meer! Voor meer info, check onze vacatures.
