Het woord ‘gezellig’ is zo’n beetje Nederlands cultureel erfgoed geworden. Het laat zich moeilijk vertalen en dat is nou juist de charme ervan. Het Engelse ‘cosy’ en Deense ‘hygge’ komen in de buurt, maar missen de subtiele lagen van gezelligheid. En zo heeft iedere taal weer haar eigen unieke woorden die culturele nuances en gevoelens weten te vangen. Hieronder een paar van onze favorieten:
Een prachtig woord uit het Portugees: “saudade”. Het beschrijft de mengeling van gevoelens van verlies, gemis, afstand en liefde. Het is niet zomaar melancholie of weemoed; het is een nostalgisch verlangen dat je hart raakt. In een onderzoek onder meer dan 1000 linguïsten werd het verkozen op de 7e plek van de moeilijkst vertaalbare woorden ter wereld; één plek onder het Nederlandse ‘gezellig’.
Van de koude streken van de Inuit komt het woord “iktsuarpok”. Dit woord beschrijft de actie van steeds naar buiten kijken om te zien of er iemand komt. Het is die mix van ongeduld en verwachting die je voelt als je wacht op een langverwachte gast. Hoewel het specifieke woord uniek is voor de Inuit, is het gevoel universeel herkenbaar.
Het Japanse “tsundoku” verwijst naar de gewoonte om boeken te kopen en ze ongelezen op te stapelen (voor velen pijnlijk herkenbaar!). Voor iedereen die een liefde heeft voor boeken, maar niet altijd de tijd vindt om ze allemaal te lezen. Het woord vangt zowel de vreugde van het verzamelen als de schuldgevoelens van het ongelezen laten.
De Filipino’s hebben een heerlijk woord voor de vlinders die je krijgt of het gelukzalig blozen wanneer je iemand ziet waar je verliefd op bent: “kilig”. Het is die tinteling van opwinding en vreugde, zoals wanneer je een liefdesbrief ontvangt of je crush je een glimlach geeft.
Uit de oude taal van de Yaghan in Vuurland, Chili, komt het woord “mamihlapinatapai”. Het beschrijft de blik tussen twee mensen die beide hopen dat de ander iets zal initiëren dat ze allebei willen, maar waar geen van beide de eerste stap in durft te zetten. Het woord heeft het zelfs gered tot het Guinness Book of Records als ‘kortste en bondigste woord’.
Het Russische “pochemuchka” betitelt een persoon die te veel vragen stelt, zoals ons ‘nieuwsgierig Aagje’. Het kan zowel liefkozend als lichtelijk geïrriteerd worden gebruikt, afhankelijk van de situatie. Het vangt een eindeloze nieuwsgierigheid, vooral bij kinderen die de wereld om hen heen willen begrijpen door constant “waarom?” te vragen.
Het Griekse “meraki” beschrijft het gevoel en de passie die je in je werk stopt. Of het nu gaat om koken, schilderen of schrijven, “meraki” is de ziel en zaligheid, creativiteit, en liefde die je stopt in alles wat je doet. Je spreekt van “meraki” wanneer je veel moeite hebt gedaan om iets je maken en het voelt alsof je er een stukje van jezelf in hebt achtergelaten.
Het Spaanse woord “sobremesa” verwijst naar het uitgebreid natafelen, pratend en genietend van elkaars gezelschap. Het is een belangrijk onderdeel van de Spaanse eetcultuur en gaat verder dan alleen het eten zelf. “Sobremesa” benadrukt het belang van sociale interactie en ontspanning na een maaltijd, iets wat in andere culturen wel eens wordt vergeten.
Het Indonesische woord “jayus” beschrijft een grap die zo slecht is, dat je er toch om moet lachen. Iedereen kent wel iemand die voortdurend vage grappen maakt zonder een echte clou, en “jayus” vangt precies dat gevoel van zinloze humor die toch vermakelijk is. Want hoewel humor tussen culturen kan verschillen, kunnen we allemaal lachen om simpele domme grappen.
Het Duitse “waldeinsamkeit” dekt het gevoel van rust en verbondenheid met de natuur wanneer je alleen in het bos bent. Het woord combineert “Wald” (bos) en “Einsamkeit” (eenzaamheid) en roept een beeld op van stille, bedachtzame momenten in de natuur. Het gevoel van “waldeinsamkeit” is zowel rustgevend als introspectief, een ervaring die moeilijk in woorden te vatten is in andere talen.
Nog een natuurterm: het Japanse woord “komorebi” beschrijft het prachtige spel van licht dat door de bladeren van bomen valt. Het geeft de serene en bijna magische sfeer aan, wanneer zonlicht door een bladerdak filtert en dansende schaduwen op de grond creëert.
Van het Paaseiland komt het woord “tingo”, dat een nogal specifieke betekenis heeft. Het verwijst naar de actie van steeds meer spullen lenen van een vriend totdat je uiteindelijk alles wat hij bezit hebt geleend. Als het ware iemand ‘leeglenen’ dus.
“Ubuntu” is een filosofisch concept uit de Bantoetalen van Zuid-Afrika. Het betekent zoiets als “ik ben omdat wij zijn” en benadrukt de verbondenheid van alle mensen en het belang van gemeenschap en solidariteit. Ubuntu vertegenwoordigt een diep gevoel van gedeelde verantwoordelijkheid dat moeilijk volledig te vertalen is naar andere talen.
Het Schotse “tartle” beschrijft het moment van aarzeling wanneer je iemand moet voorstellen maar zijn of haar naam bent vergeten. Dat gevoel van lichte paniek en schaamte hebben we allemaal wel eens ervaren, dus een kleine troost: deze sociale ongemakkelijkheid is universeel. En nu heb je er een woord voor.
Nog een laatste grappige om mee af te sluiten: Donaldkacsázás is letterlijk ‘donald-duck’en’, waarmee wordt bedoeld dat men thuis rondloopt met een shirt, maar zonder ondergoed. Zoals de wereldberoemde eend in al zijn strips.
Zet je in als voorlezer, taalmaatje of taalcoach en ondersteun andere Utrechters in het ontdekken van de Nederlandse taal. Door laagdrempelig te oefenen met woordenschat, uitspraak en gesprekjes, help je Nederlands lerende Utrechters zelfredzamer te worden en creëer je eerlijke kansen voor de toekomst. Bekijk hier alle vrijwilligersvacatures!
