De Pintupi, in de woestijn van West-Australië, onderscheiden in hun taal maar liefst vijftien woorden voor angstgevoelens. Zoals ngulu, de angst die je voelt als je denkt dat iemand wraak wil nemen. Of kamarrarringu, het gespannen gevoel als je voelt dat er iemand achter je aan kruipt. Komt dit doordat zij meer gevaren tegen komen dan wij in het meestal vrij kalme Nederland? Waarom verschillen woorden voor emoties eigenlijk per cultuur?
Er zijn emotiewoorden die je niet makkelijk in een andere taal kunt vertalen. Ook gebruiken sommige talen maar één woord voor emoties als verdriet, angst en bezorgdheid, terwijl wij dat zien als drie verschillende dingen. Zijn deze verschillen in taalgebruik ook van invloed op hoe mensen deze gevoelens beleven? Ervaren de Pintupi bijvoorbeeld hun vijftien vormen van angst op vijftien verschillende manieren?
De angst voor wraak stel ik me voor als een harde bal in je buik, met je spieren in de aanslag om terug te slaan. Maar wat moet ik me voorstellen bij het gespannen gevoel als je voelt dat er iemand achter je aan kruipt? Of zou de sensatie in je lijf voor de Pintupi gewoon hetzelfde zijn bij deze vijftien vormen van angst? Is alleen de oorzaak van de angst verschillend, waardoor voor iedere oorzaak een eigen ‘angstwoord’ is ontstaan? Intrigerend toch?
Woorden kunnen van invloed zijn op gedrag. Een leuke parallel vormt het taalgebruik voor kleuren. Zo heeft het Russisch bijvoorbeeld twee woorden voor wat wij blauw noemen: lichtblauw (‘goluboy’) of donkerblauw (‘siniy’). Er is geen “algemeen” woord zoals ons ‘blauw’ in het Russisch. Onderzoek laat zien dat mensen met Russisch als moedertaal sneller verschillen zien tussen deze twee typen blauw dan mensen die Engels spreken. Waarschijnlijk komt dit doordat Russen deze twee verschillende woorden van jongs af aan gewend zijn toe te passen in hun waarneming van kleuren. En daardoor het onderscheid tussen licht- en donkerblauw sneller kunnen maken.
Misschien leidt het leren kennen van meer woorden voor emoties er toe dat je een breder scala aan emoties kunt ervaren? Dat leek me leuk om uit te testen. Het ‘Book of human emotions’ van Tiffany Watt Smith bevat een verzameling van maar liefst 156 emoties van over de hele wereld. Sommige emoties in dit Engelstalige boek komen slechts in één of enkele landen voor. Andere emoties herkennen we over de hele wereld, zoals blijdschap of boosheid.
“ Misschien kun je een breder scala aan emoties ervaren als je meer woorden kent voor emoties ”
De schrijfster van dit boek is onderzoekmedewerker bij het centrum van de geschiedenis van emoties in Londen én docent aan de toneelschool. Ze beschrijft elke emotie zo beeldend, soms aan de hand van citaten uit boeken of films, dat je je na afloop precies zo kunt voelen. Hierdoor heb ik gevoelens ontdekt waarvan ik niet eens wist dat ik ze kon hebben. En gevoelens die iedereen wel herkent, maar waarvoor we in de Nederlandse taal blijkbaar geen passend woord kennen.
Voor kinderen is het belangrijk woorden voor emoties te leren kennen. Hoe meer gevoelswoorden zij tot hun beschikking hebben, hoe nauwkeuriger ze kunnen zeggen hoe ze zich voelen. Kinderen die hun gevoel slecht in woorden kunnen omzetten, zullen vaak andere manieren zoeken om uitdrukking te geven aan innerlijke onrust/gevoelens, bijvoorbeeld door te gaan slaan of zich juist terug te trekken*.
Gelukkig kan het leren van emotiewoorden heel leuk zijn. Het zou me niet verbazen als kinderen zich goed kunnen inleven in het gevoel van kamarrarringu : het gespannen gevoel als je voelt dat er iemand achter je aan kruipt. Ik zou trouwens kinderen meteen ook zelf woorden laten bedenken voor hoe zij zich wel eens voelen. Ik ben heel nieuwsgierig naar het resultaat.
Als ik zelf nog eens voor een klas met vijfjarige Engelse kleuters kom te staan, zou ik hen ter inspiratie het verhaaltje voorlezen uit The Book of Human Emotions over het Umpty-gevoel. Umpty is, vertaald naar het Nederlands, een gevoel dat alles te veel voor je is en alles op de verkeerde manier gaat. Herken je het: dit Umpty-gevoel? Alle kleuters hebben er wel eens last van. Volwassenen ook wel eens. Er schijnt maar één medicijn tegen te helpen en dat is ‘gekke bekken trekken.’
En ken je het begrip FoMo al, onder veel pubers dagelijkse kost? FoMo staat voor Fear of Missing Out. De Britse psycholoog Przybylski definieert het als de wens continu verbonden te zijn met wat anderen aan het doen zijn en angst dat anderen een leuke tijd hebben zonder hen. Het beperken van social mediagebruik kan deze angst tegengaan. Ik hoop eigenlijk voor de Pintupi in Australië dat zij voor deze vorm van angst geen woord hebben.
Het Nederlands Jeugd Instituut beheert een databank effectieve jeugdinterventies , onder andere over sociaal-emotionele ontwikkeling. Hierbij is één programma effectief volgens sterke aanwijzingen: het Programma Alternatieve Denkstrategieën (PAD). Dit programma geeft onder meer een overzicht van welke emotiewoorden je op welke leeftijd kunt aanleren. Dat ziet er als volgt uit:
Groep 1-2: Blij, boos, verdrietig, angstig/bang, gefrustreerd, kalm/ontspannen, trots, opgewonden, moe.
Groep 3: Prettig, geprikkeld, woedend.
Groep 4: Veilig, niet op je gemak, doodsbang, verbaasd, verwacht, leuk vinden, houden van, hekel hebben aan, walgelijk, geweldig, nieuwsgierig, geïnteresseerd, verveeld, teleurgesteld, hoopvol, beschaamd, schuldig, verward, bezorgd, zelfverzekerd, zenuwachtig.
Groep 5: Eenzaam, verlegen, pijnlijk, vernederd, jaloers, tevreden.
Groep 6: Hebberig, egoïstisch, gul, boosaardig, afgewezen, buitengesloten, haatdragend, vergevingsgezind.
Groep 7-8: Herhaling en uitbreiden met woorden die leerlingen zelf aandragen.
* Kennisrotonde. (2016). Draagt het verbaal uiten van gevoelens bij aan het welbevinden van leerlingen op de basisschool? (KR. 169).Den Haag: NRO.
**Deze column is geschreven door Silvia Bunt.
Breng hem over als taalvrijwilliger! Door een ander te helpen met het keren van het Nederlands, werk je mee aan het zelfvertrouwen, de toekomstkansen en positie van taalleerders in de Utrechtse samenleving. Word ook vrijwilliger bij Taal Doet meer! Voor meer info, check onze vacatures.
