Vaak als ik in de ochtend opsta, komt poes Fomo naar me toe en bijt in mijn voet. Al lange tijd vraag ik me af wat Fomo mij hiermee wil vertellen.
Taal wordt door sommige wetenschappers gezien als een gave die andere dieren niet hebben. Toegegeven, zodra je erover na gaat denken, is onze taal best bijzonder. We kunnen ter plekke steeds maar weer een nieuwe zin maken om een totaal nieuwe gedachte te verwoorden, zoals: “zijn gezicht had de kleur van de Drentse heide in de lente.” Met taal kunnen we praten over zaken buiten het hier en nu, over het verleden en de toekomst, over mogelijke en onmogelijke werelden.
Foto: Oktay kalenderoğlu
Het is een raadsel hoe we dit hebben geleerd. Voor we naar school gingen, konden we al praten. Het zijn dus niet onze juffen en meesters die ons taal hebben geleerd. En het was ook niet zo dat we onze ouders nou altijd zomaar napraatten. Die zeiden immers geen dingen als ‘papa spelen’ of ‘hebt geloopt’. Ook blijft het fascinerend dat we op grond van een eindig taalaanbod een regelsysteem verworven hebben waarmee we een oneindig aantal zinnen kunnen maken. En dat we regels hebben geleerd die ons niet aangeleerd zijn en waarvan we niet eens wisten dat we ze kenden.
“ We kunnen een oneindig aantal zinnen maken op basis van een regelsysteem; het is een raadsel hoe we dat hebben geleerd ”
Wist u dat het ‘een mooi huis’ en ‘een mooie auto’, ‘de mooie auto’, ‘mooie huizen’ en ‘mooie auto’s’ doordat het eerste voorbeeld drie kenmerken combineert: een onzijdig, enkelvoudig woord dat vooraf gegaan wordt door een onbepaald lidwoord? De meeste moedertaalsprekers van het Nederlands hebben een feilloze intuïtie hierover, en kennen dus deze regel, maar weten niet wat ze weten.
Om dit mysterie op te lossen, hebben wetenschappers bedacht dat wij, mensen, biologisch geprogrammeerd zijn om taal te leren waarbij taal gezien wordt als iets uniek menselijks dat z’n weerga niet kent in de rest van de dierenwereld. Maar is dit zo?
Als student was ik nog wel eens een beetje bang om de axioma’s van mijn docenten ter discussie te stellen. Bovendien hoeft een axioma helemaal niet bewezen te worden. Die zet je neer en dan ga je van daaruit redeneren. Maar gaat deze wiskundige benadering ook op voor taal? Ik vind van niet. Taal is geen wiskunde. Beiden zijn symbolische systemen en worden gebruikt om te communiceren, maar waarover gecommuniceerd wordt, is in de wiskunde vele malen abstracter dan in taal. En ik denk dat je inhoud en vorm niet van elkaar los kan trekken. Dit blijkt ook wel uit het feit dat wiskundigen andere delen van hun hersenen gebruiken als ze over taal nadenken dan als ze over wiskunde nadenken.
Inmiddels ben ik professor en durf ik al die vragen te stellen die ik nooit durfde te stellen. Hoe weten we dat die mensentaal zo uniek is en zoveel complexer dan de taal van dieren als we gevangen zijn in onze eigen mensentaal? In haar boek Dierentalen laat Eva Meijer talloze voorbeelden zien die je aan het denken zetten. En volgens mijn collega Leonie Cornips zegt een koe zoveel meer dan boe. Ik ben overtuigd.
“ Inmiddels ben ik professor en durf ik vragen te stellen die ik nooit durfde te stellen ”
Ondertussen kijk ik Fomo ’s ochtends met vraagtekens in mijn ogen aan. Je bakje is toch vol? De deur is toch open? Heb je een slecht humeur? Ik doe er een gebaar bij, overdrijf mijn intonatie, en voel me oneindig beperkt.
Breng hem over als taalvrijwilliger! Door een ander te helpen met het keren van het Nederlands, werk je mee aan het zelfvertrouwen, de toekomstkansen en positie van taalleerders in de Utrechtse samenleving. Word ook vrijwilliger bij Taal Doet meer! Voor meer info, check onze vacatures.
